Als je daar een beetje over nadenkt, dan is dat allemaal niet zo vanzelfsprekend, want vroeger had ieder dorp, dus ook Hees, zijn eigen tijd. Bij de hoogste zonnestand was het twaalf uur en dat was dan een mooi moment om de klokken weer op ongeveer 12 uur te zetten. De tijd werd in eerste instantie met zonnewijzers (de Chinezen hadden heel nauwkeurige), waterklokken of zandlopers gemeten.
Een rijke stad in de late middeleeuwen had een toren met een redelijk uurwerk en
kanon erbij, zodat in de omliggende buurten en de bewoners hun klokken konden
ijken. Het maakte allemaal ook niet zoveel uit, je stond op en ging naar bed
wanneer de zon dat ook deed. Daar hoef je vandaag de dag niet mee aan te komen,
iedereen kijkt op zijn fiets en springt op zijn horloge, dat loopt met een
precisie van 1 seconde op een jaar. Dat is dus 1 op de (60x60x24x365)= 31
miljoen.
2,4 Miljard hartslagen
Tijd is een aaneenschakeling van opeenvolgende
gebeurtenissen, die je kunt meten aan de hand van zich steeds herhalende
momenten zoals je hartslag (seconde), een slinger, een aarddraaiing (dag), een rondje
maan (maand) of een rondje zon (jaar). Zo kun je je leven uitdrukken in rondjes
om de zon (80jr) of in hartslagen (31Miljoen x 80 = 2,4Miljard). Er is
ontzettend veel nagedacht over hoe je in tijd moet rekenen. Nog niet zo heel
lang geleden dacht men dat de aarddraaiing netjes gekoppeld was aan het rondje
maan of het rondje zon. Niets is minder waar: er gaan geen 12 maanrondjes in
een jaar, en een ook geen 365 dagen in een rondje zon. Uiteindelijk zitten we
met een tijdsrekening van rare maandlengtes, schrikkeldagen en zijn we altijd
bezig in onze agenda’s om te zien wanneer wat valt, om nog maar te zwijgen over
christelijke en islamitische feestdagen. Zo hebben we de DAR op dinsdag, het
oud papier op de vierde dinsdag van de maand, de gouden koets op de derde
dinsdag van september en valt eerste Paasdag altijd na de eerste volle maan na
het lentepunt (18, 19, 20, 21 of 22 maart). Kortom een chronologische puinhoop,
maar De Wereld Draait Door.
Zomertijd of Wintertijd
Met de komst van de spoorwegen kwamen de
stationsklokken, die over heel Nederland gelijk liepen. Reizigers hadden twee
tijden: De Amsterdamse om de trein te halen en hun lokale tijd. In Nederland
hebben we nog even de (Engelse) Greenwich tijd gehad, zodat we hier tegen
twaalven de hoogste zonnestand hadden. Tijdens WOII moesten we over naar MET en
liepen in heel Midden Europa de klokken gelijk. En dan hebben we het nog niet eens
over het onzalige idee van die zomertijd, waarbij we ieder voorjaar de klok ook
nog eens een uur vooruit moeten zetten. Alsof het energie bespaart wanneer
iedereen nog later naar bed gaat dan goed is, het wordt tenslotte later donker.
Petruskerktijd
Dankzij de komst van de zonnepanelen (daar kom
ik in een later artikel op terug) is het interessant om na te gaan hoe laat de
zon het hoogst en dus in het zuiden staat. Daarvoor is het van belang te weten waar
de Petruskerk (P) staat in ’s werelds bolcoördinaten (zie figuur):
P
= (51o
50’ 26”
Noorderbreedte; 5 o 49’ 45’’ Oosterlengte).
Het
rekenen met graden, minuten en seconden is lastig. We moeten daarom de minuten
en seconden in graden (achter de komma) uitrekenen:
P = (51+50/60+26/3600 ;
5+49/60+45/3600) =
P = (51,84055NB; 5,829167OL)
We
weten dat in Greenwich (UK) waar de 0o meridiaan ligt, de zon om
12:00 precies in het zuiden staat. We weten ook dat de aarde in 24 uur om zijn
as draait (360o). In een uur worden dus 360/24=15 graden afgelegd. In Hees wonen we op 5,829167 graden
Oosterlengte, dus het is hier 5,839176/15=0,388611 uur vroeger dan in
Greenwich. Zetten we dit weer terug in minuten en seconden, dan komen we op: 23’19”.
Het is dus 11hr 36’41” op onze (Engelse) klok als de zon in het zuiden staat.
Omdat
we niet in UK leven maar in MET tijd, moeten we er een uur bij optellen. Dus
bij de Petruskerk staat de zon in het zuiden en het hoogst om: 12hr 36’ 41” in
de winter en 13hr36’41” in de zomer. Het zijn de momenten om in Hees in je huis
de zonafbeeldingen aan te tekenen, zodat je altijd weet waar het zuiden is in
je huis, je hebt nooit meer een kompas nodig, want die werken binnen heel
beroerd, terwijl die GPS-dingen er ook vaak een potje van maken.
De Tijd staat even stil
Een
van de mooiste dingen is met onze tijd is, wanneer je tegen de aarddraaiing in kunt reizen. Bij ons is de breedtecirkel van de
aarde ongeveer 25,000km. Deze baan wordt in 24 uur afgelegd. Dus als je met een
snelheid van 25,000/24= 1070km/hr naar het westen vliegt staat de zon stil en
gaat niet meer onder. Het is alsof de tijd stil staat, maar daar is andere
natuurkunde voor nodig. In Hees of in dat vliegtuig tikken de seconden gewoon weg.
Voor je het weet ben je een jaar of 31 miljoen hartslagen verder.
Bronnen: De klok van de
Petruskerk, de coördinaten van de Petruskerk (Wikipedia), een willekeurige atlas
met tijdzones, de aardbol uit Google Earth
Illustratie: Joop van Eck
Illustratie: Joop van Eck
