Plastic

Sinds ik plastic apart verzamel en in een aparte plastic zak stop, realiseer ik me pas hoeveel ik van dat spul gebruik. Het zit eigenlijk overal: opbergmapjes, vleesbakjes, tasjes, balpennen, flesjes, dopjes, doosjes—je kunt het zo gek niet bedenken of er zit wel plastic in. Als natuurkundige begeef ik me nu wel op het vlak van de scheikunde, maar dat moet dan maar: over plastic dus.

Als je de definitie van plastic bekijkt, dan is die nog veel breder dan die van de boterhamzakjes. Plastics zijn namelijk organische stoffen die niet op natuurlijke wijze zijn gevormd. Stoffen dus die door bedachte chemische processen zijn bereid (gesynthetiseerd). Denk daarbij ook aan bakeliet (een van de eerste!), PVC, nylon, fibers, perspex en parkeerpaaltjes. De meest bekende plastics, het plastic dat zachter wordt bij hogere temperaturen, zijn de thermoplasten. Polyetheen (of Polyethyleen) is daarvan weer het meest populaire spul. Ons plastic zakje, tasje, bakje en flesje is hiervan gemaakt.

Etheen

De basis van al dit plastic is een kleur- en reukloos gas dat een afvalproduct is van de aardolie-industrie, te weten etheen (of ethyleen). De chemische formule voor het etheen molecuul is eenvoudig:

H₂-C=C-H₂

De H staat voor waterstof en de C=C voor de dubbelgebonden koolstof. Organischer (dus alleen met C- en H-atomen) kan het bijna niet. Per jaar wordt in de orde van 100 miljoen ton(!) van dit gas geproduceerd. Nu is het chemisch een fluitje van een cent om die moleculen open te breken en aan elkaar te plakken tot enorme moleculen. We krijgen dan Polyetheen (of Polyethyleen) oftewel het plastic zakje. In formulevorm wordt dat:

Veel gasmoleculen H₂-C=C-H₂ geven dus plastic.

Voordelen van plastic

Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw heeft het plastic behoorlijk opgang gemaakt en voor een omwenteling in de verpakkingsindustrie gezorgd. Sinds die tijd gaat alles in de Polyetheen (PE). Op zich ziet zo’n organisch molecuul er heel schoon uit met alleen koolstof (C) en waterstof (H) erin. Bij de verbranding ervan komen ook geen rare stoffen vrij. Alleen koolmonoxide (CO), kooldioxide (CO₂) en water (H₂O) zijn ons deel. Een ander voordeel is dat PE zacht wordt bij hoge temperaturen en makkelijk in een vorm kan worden geperst zodat je oud plastic ook weer gemakkelijk kunt hergebruiken.

Plastic soep

Het ligt voor de hand om PE apart in te zamelen, maar omdat er zoveel andere soorten plastics zijn is het een flinke klus om het recyclebare plastic te scheiden. Wat we in ieder geval nooit moeten doen is plastic zomaar weggooien want plastic vergaat niet! Op den duur vervalt het in kleinere losse stukjes plastic. PE drijft via het grondwater de oceaan in waar het uiteindelijk terecht komt in een van de vier maalstromen, waaronder de Sargassozee. Daar drijft het uiteengerafelde plastic, met nog veel meer troep overigens, als een soep in duizenden vierkante kilometers. Tot overmaat van ramp komen de kleine deeltje via vissen, planten en vogels in de voedselketen terecht en dat is heel slecht. Het gaat over miljarden kilogrammen waar er elke dag miljoenen bijkomen—bijvoorbeeld 500 miljard van die vermaledijde plastic tasjes per jaar!

Hees’ plastic

Het gemiddelde Nederlandse gezin verzamelt zo’n 40 kg plastic per jaar. Dat is niet zo’n gek getal, want ik heb een aantal maanden mijn zakje plastic gewogen en kom op 1,5 kg per twee weken. Dat is dus 26 x 1,5 = 39kg per jaar, en het valt me niet mee om daar onder te blijven. In Hees wonen 1300 gezinnen, dus dat levert een plastic massa op van 40 x 1300 = 52,000kg per jaar. We hebben het dan nog niet eens over het andere afval zoals glas, papier, apparaten, GFT, huisraad of vloerbedekking. In totaal produceren we in Nijmegen 400 kg afval per persoon.

Hees onder zijn eigen boterhamzakjes

Om een idee te geven hoeveel ruimte 52 ton (dat zijn alvast tien olifanten aan gewicht) aan plastic inneemt, heb ik de oppervlakte van die 52 ton uitgerekend aan de hand van een stuk plastic dat 0,050mm dik is (boterhamzakjesdikte). Met een soortelijk gewicht van 0,95 kg/liter (plastic drijft dus) komen we op 55,000 liter plastic. Als we dit volume delen door die dikte, dan komen we op 1,1km². Het is dus zo’n beetje de oppervlakte van Hees, waarmee we onszelf in één jaar kunnen overdekken. Nu zijn we daar al zo’n vijftig jaar mee bezig, dus we zouden onszelf in die tijd al hebben kunnen overdekken met laag van 50 x 0,050 = 2,5mm plastic.

Wees verstandig

Het klinkt allemaal heel gruwelijk en dat is het ook als we er met ons allen niets aan doen. Nederland en ook Nijmegen loopt voorop in het scheiden van afval en het hergebruik ervan. Dat kost een hoop geld dat niet door de olieproducenten en de oliegebruikers wordt opgebracht. Destijds was plastic een zegen. Nu moeten we er niet alleen ervoor zorgen dat het spul niet verder in het milieu komt, maar ook dat we er minder van gaan gebruiken. Dat kan door recycling en door bijvoorbeeld de plastic tasjes uit te bannen. We kunnen afbreekbare verpakkingen invoeren en boterhamzakjes vervangen door een doosje. Dat lijkt simpel maar dat is het niet, verslaafden als we zijn.

Bronnen:

Engelse Wikipedia: Ethylene, Polyethene

Site Gemeente Nijmegen voor demografische gegevens en de DAR

CBS heeft “leuke” tabellen (zoek onder huishoudelijk afval): http://statline.cbs.nl

Gegevens over plastic: kijkmagazine.nl/artikel/plastic
“The Independent”: independent.co.uk/news/science/polythenes-story-the-accidental-birth-of-plastic-bags-800602.html

Illustratie: Joop van Eck