Het kan niet anders: Die economen van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) doen er alles aan om het leven zo ingewikkeld mogelijk te maken. Nu is het verdienen van eerlijk geld geen sinecure en het is de overheid er veel aan gelegen om haar onderdanen zo eerlijk mogelijk te belasten. Het uiteindelijk resultaat is, dat iedereen denkt dat ie belazerd wordt, maar dat het in de praktijk wel meevalt; we leven tenslotte in een steenrijk land. Dit keer iets over de begrippen Modaal en Gemiddelde. En dat alles in relatie tot geld en inkomen.
In de statistiek gaat het altijd over grote aantallen. Of dat nou bewegende gasmoleculen zijn of groepen mensen, dat maakt voor de statisticus niet uit. Hij rekent het wel uit: wat de temperatuur van het gas is, wat de mens gemiddeld verdient; of van de politiek mag verdienen.
De overheid wil heel graag weten hoeveel geld ze redelijkerwijs van hun onderdanen kunnen vragen. En zelf willen we ook wel weten of we met ons inkomen goed zitten: boven of onder het gemiddelde of bedoelen we modaal? Het wordt tijd voor de definities van die begrippen.
Gemiddelde en Modaal
Het gemiddelde is de som van een reeks getallen gedeeld door dat aantal van die reeks. De modaal is de waarde van het getal die binnen een reeks het meeste voorkomt.
Een voorbeeld: Een repetitie Economie in een klas van 15 leerlingen levert het volgende cijferresultaat op: 3,4,4,5,5,6,6,6,7,7,7,7,8,8,9. Het gemiddelde van het repetitiecijfer is gelijk aan de som van deze reeks gedeeld door vijftien. Dus 92/15=6,13.
Het modale cijfer is de zeven, die komt het meest voor in de reeks.
Inkomens
Bij het berekenen van inkomens kunnen we ook Gemiddelden en Modalen berekenen.
Hier zit nu wel het venijn, want over wiens inkomen gaat het precies? In ieder land heb je werkenden, werklozen, uitkeringsgerechtigden, kinderen, scholieren, verdienenden, ondernemers. Het zijn allemaal verschillende groepen, waarover de kritische burger wel een mening heeft. De economen van het CBS proberen voor al die groepen de inkomens in te schatten. De overheid bepaalt dan welke belastingen er moeten worden betaald om alle overheidsuitgaven te bekostigen. En dan liefst op zo’n manier dat iedereen genoeg geld overhoudt om van te leven. Mensen met een laag inkomen betalen in procenten minder inkomstenbelasting dan mensen met een hoger inkomen (ons alom gerespecteerde of gewraakte progressief belastingstelsel).
In Nederland zijn er heel veel soorten inkomens, die je op allerlei manieren kunt verzamelen.
Salaris: Dat is de vergoeding, die je, als je in loondienst bent, krijgt van je werkgever als je arbeid voor hem verricht. In 2014 hadden we een werkende beroepsbevolking van 7,7 miljoen mensen, die een gemiddeld (bruto) jaarsalaris hadden van 36.900EU. ZZP’ers worden in deze groep meegenomen; zij hebben geen werkgever, maar ontvangen wel een (bruto) inkomen uit arbeid.
Inkomen: In 2014 was er een niet werkende beroepsbevolking van 5,3 miljoen mensen met een gemiddeld (bruto) jaarinkomen van 19.000EU. We hebben het hier dus over de uitkeringsgerechtigden, studenten en pensionado’s.
In 2014 telde Nederland 16,5 miljoen inwoners. Als je naar het inkomen van al die mensen kijkt, dan kom je op een gemiddeld bedrag van 23.200EU per inwoner.
Afhankelijk van de groepen mensen hebben we nu al drie inkomens gedefinieerd, waarbij we het nog niet eens hebben over de inkomens die op een niet-wettige manier zijn verkregen zoals door stelen, zwart werken en witwassen.
Jan Modaal
Zo’n gemiddelde lijkt aardig, maar zegt nog niets over hoe de inkomsten worden verdeeld. Daarom hanteert de overheid naast “gemiddelde” ook het begrip Modaal Inkomen. Het is het inkomen, dat het meest voorkomt in een bepaalde groep. In 2014 was het meest voorkomende (bruto) inkomen gelijk aan 33.000EU en dit is niet gelijk aan het eerder genoemde gemiddelde inkomen van 36.900EU. Het ligt wat lager. Dit is te begrijpen aan de hand van een eenvoudig (overdreven) voorbeeld: In een orkest verdient de topdirigent 2.000.000EU, terwijl de 100 orkestleden het moeten stellen met 30.000EU per persoon. Dat is dan ook meteen het modale inkomen van de orkestleden. Het gemiddelde inkomen komt op 100x30.000=3 Miljoen voor het orkest + 2 Miljoen voor de dirigent =5 Miljoen totaal. Dus het gemiddelde komt op 5Miljoen/101=50.000EU. En dat is veel hoger dan het Modale inkomen van 30.000EU.
Hoe groter de afstand tussen Modaal en Gemiddeld inkomen, des te groter zal het verschil tussen arm en rijk zijn. In Nederland was het modaal inkomen in 2017 79% van het gemiddelde inkomen.
Het modale inkomen zegt dus meer over wat men zoal verdient dan het gemiddelde inkomen.
In Nederland kijken we graag naar het modale inkomen (34.000EU in 2017). Zitten we eronder of zitten we erboven (Jan Modaal, Henk en Ingrid, Otto Normalverbraucher, Average Joe) . In de Horeca (10.300) en de Zorg (21.600) liggen de salarissen laag, terwijl in de industrie (32.000) het ongeveer modaal is. Maar ook binnen al deze sectoren kunnen de verschillen groot zijn. Denk aan de vele bejaardenhulpen (20.000) ten opzichte van enkele medisch specialisten (300.000). In de staafgrafiek staan een aantal modale (bruto) inkomens per sector.
Figuur: Het Modale inkomen voor verschillende sectoren
Denk nou niet dat het gemakkelijk is om al die gegevens te doorgronden en te voorspellen. Economische gegevens veranderen voortdurend, afhankelijk van CAO’s, banen, inflatie, handelsoorlogen of vergrijzing. Het handigste is gewoon de Loterij te winnen. Met een miljoen zit je zo maar op dertig keer modaal.
Bronnen:
Sites van Het Centraal Bureau Statistiek en Wikipedia (zoek op Modaal, beroepsbevolking en inkomen)
opendata.cbs.nl/statline
onetime.nl/geld-financieel/wat-verdient-een
eerstekamer.nl/overig/20180918/het_blauwe_boekje
man-man.nl/jan-modaal-inkomen-nederland-2019
Tekening: Joop van Eck
